FİLOZOF EHNEDÊ XANÎ DİYOR Kİ;
XANÎ’DE AŞK (1)
Xanî’nin görüşüne göre aşk, insanın ahlakını tertemiz yapar, insanı öyle bir aşamaya ulaştırır ki, onunla insanın gönlü bir ayna gibi durulaşır, o aşamada artık ki için gönülde yer kalmaz, gönül iyilikle ve iyilikseverlikle dolar, insan artık düşmanını bile bağışlayıp af feder.
Ehmedê Xanî’nin Mem û Zin eserinin 54.bölümde, memo’yu defnetmek için mezarlığa gidildiği ve o sırada Bekir’in cenazesi de oraya getirildiği zaman, Zin Bekir’in iyiliği hakkında konuşur ve Bey ile Tacdin’den, kendilerinin de Bekir hakkında iyi konuşmalarını, onu iyi bilmelerini ve anısına düşmanlık etmemelerini ister. Xanî’nin görüşüne göre zin’in o iyiliği yapması, aşk sayesindeydi ve aşktı ki gönlünü öylesine temizlemiş, öylesine durulaştırıp aydınlatmıştı:
“Haşa ki aşkla pişmişlerden başka
Asla ki aşkla yanmışlardan başka
“Bir kimseye,ki bu kadar çektirmiş cefa
Bir kimse bu kadar göstersin vefa!”
