FİLOZOF EHMEDÊ XANÎ DİYOR Kİ;
Ak ve kırmızı renkler,noktalar ve benler
Sanki Kâbe,Hacer-ül Esved,tavaf ve umreler
Xal u nuget û beyaz û humre
Beyt û Hecer û tewaf û umre
YORUM:
Bakınız Yukarıdaki beyiti Üstat Xanilog H.MEM nasıl yorumluyor:
Renk kültürü içersinde Beyazın(Akın) hukuk(Siti) ve kırmızının hürriyet (Zin,aşk) sembolü olduğunu ifade etmiştik. Bu beyitte de Xani ak ve kırmızı ile kendisi sembol Siti ve Zin’i ifade etmektedir.Bu iki kavramı “ben ve noktalara “benzetmektedir.Onların hüküm sürdüğü vücut organ alanlarıyla ifadesi sosyo-siyasal içerik olarak ta, anlam kazanmaktadır.Mem’lerin ifadesinin yeri daha çok bedenin yüz çehresidir.Noktaların sayısal çoğunluğu ve tek parçacıkların etkinliği düşüktür.Bulunduğu yer bedendir.
Bilge Xanî devleti,bedenin baş bölgesi ve halkı da beden olarak tarifler.”benler” ve “noktaların” içerikliğini baş ve bedende ifade eder.”Ben” irade alanın da””nokta” duygu mekânın vasıflarıdır.Telmihlerle Ben,hukukun (Siti) noktalar ise hürlüğün simgesinin(Zin) ifadesi olarak tasavvur edilmiştir.
,İradenin(devlet) anlamlı mekânı başı güzelleştiren ben,sosyal içerikte otoriteyi kıymetlendirilen hukuktur.Benzeri şekilde isteklerin bağımsızlık şildi aşk ile hürlük,yani vücuttaki sere serpe noktalarla ifadesi yerindedir.Siti ve vücuttaki Zin’în telmihli ifadeleridir.Ben ve noktalar ölçü farkıyla adlandırılır.Küçük olan noktadır.Akrabalıkları Siti ve Zin gibidir.
Ak,kırmızı renkler benler(noktalar) madde değildir.Elle tutulmaz,ses çıkarmazlar.Sadece göze hitap ederler.Yani bir nevi tasvirdirler.
Kâbe kapalı bir mekandır.Hacer-ül Esved taşı onun içinde bulunur.İslam âleminde Allah’ın(Hakk’ın)evidir.İnsan eliyle yapılmıştır. Mekânın bir şekli dizayn vardır Hz.İbrahim’in yaptırdığı bu ibadethanenin kübik şekli çok zaman önceki hakların bulunduğu formdur.
Kâbe bir ilahî otoritenin evidir.Bir otorite,iradenin (devletin)evide”hak-hukuk”lu olursa Kâbe gibi tüm toplumun bakış açısını hep devlete istikametli olur.Tüm namaz kılanların kıblesi gibi halkın bakış hukuklu devlete yönelir.Kâbe nasıl ki Esved taşını da ihtiva ediyorsa,Hukuklu devlet hürriyetçi düzenide beraberinde getirir.Kâbe olmadan Esved taşının yeri kıbleğah değildir.Onuda muhafaza eden,koruyan kâbe’dir.Hukulu devlet demokrasinin kurucusu,koruyucudur.Önce hukuk devleti diyen büyük filozofumuza binlerce selam olsun.
Bu düşünce ile Siti Tacdin’e gelin gideceği zaman iki gelin süslendi diyor.”Yani Siti Otoriteye gittiğinde Zin de halka gidecektir.”
