EWROZ-TARİH-XANÎ
21 Mart şenliği Babil ve Mısır hakları ile bazı Ortadoğu kavimlerince kutlanırdı. Kürt ataları 21 Mart’a “Neva Roca” yeni gün derlerdi. Bugün ise Newroz diyoruz.
İran Şahneme’yi yazan Fırdevsi’ye göre, Newroz Kürt ataları olan Kasit hükümdarı Cemşit’in Babil’i fethedilmesi günüdür. Cemşit’in Babil’e girişi muhteşemdi. Altın kemer, taç ve taht ile 21 Mart güneşin yüzü gibi parlıyor. Serpiştirilen altınlara çarpan ışıklar yansıyordu. Kasit’lerin Sami ataları Akad’ları tarihe gömdüğü gündür.
Kasit’lerin atası Hurri’lerin demir devrim sayesinde harp ve savunma silahlarına sahip Cemşit kolayca Babil’e girmiştir. Yedi yüz ömürlü 'kasit’leri Hurri’lerin soyundan olduğunu bizzat Firdevsi atıfta bulunmaktadır.
O Halde askeri ve birinci Kürt Newroz bayramı iklim, astronomi verileriyle tarihi belgelidir.
Ünlü şair Ömer Hayyam’a göre Newroz Kürt atalarının coğrafyamıza armağan ettiği bayramdır.
İkinci tarihi belge budur.
Demirci Kawa ile Feridun’un köleliği yıkılması ve özgürlük için Zalim Dehak’a karşı başkaldırı sonucu, Feridun elindeki öküz başlı gürzü ile Dehak’ın kafasına vurarak miğferinin paramparça etti.Zalim Dehak’ı sıkıca bağlayarak Demavend dağlarının karanlık dehlizine attı.
Böylece coğrafyanın kader yazgısının sosyal, devrimlerde bir çığır açtı. Bugün köleliğin son bulduğu özgürlük günü” Newroz” dediler. O gün M.Ö.21 Mart 612 tarihini gösteriyordu. Başka bir deyişle Med’lerin Asurları tarihe gömdüğü gündür. İşte Newroz Bayramının coğrafyamız için önem araz eden üçüncü belgesi.
XANÎ’YE GÖRE NEWROZ NEDİR?
Aristo ve Farabi’den sonra üçüncü öğretmen olan Xanî diyorki;
İNSAN HÜR OLMADAN İNSAN DEĞİLDİR. NEWROZ HÜR OLMA SENBOLÜDÜR.
Xanî kılıç, yerine kalemle, kâğıtla kazanmayı tasarlamıştır.
Xanî diyor ki; Hakların kader tablosunu dişi unsur (kadınlar) ve gençler çizmelidir.
Pekiyi nasıl çizmelidirler?
Barışa adalete, eşitliğe, sevgiye, hoşgörüye, şefkate sarılmalıdırlar.
Xanî Mem ve Zin’leri(gençleri)21 Mart günü açan renge renk çiçeklere benzetmektedir.
Bugün geçler çiçekler gibi açılıp, etrafa güzellik, sevgi şefkat ve barış sunacaklarını belirtmektedir.
Newroz günü Xanî’nin tasarladığı özgürlükçü, demokratik hukuktan oluşan ULUS-DEVLET tezinin temelini attığı gündür.
Xanî Zaman, mekân ve insan boyutunda tasarımını şekillendiriyor.
Xanî tasarımının ana fikri hür yaşamı sağlamaktır. Hür olmadan mekân ve zaman boyutunda mutluluk olmaz. Düşüncesi, inancı bunu emrediyor. O eğer bir fert değil ise dinide tamam değildir diye yazdı.(Kaynak kutsal kitab Kuran’dır)
Bahs edilen cennetlik yaşam insan içindir. Mekân ve zaman cephesinde sosyal evrimin pek böylesine anlamı yoktur. Onların tasarısında kullanırken akıl realiteler ve sahip oldukları kültür gerçeklerine göre hareket ettiğini görmekteyiz. Zaman tabiatın hürlüğünü bağışlayacak durak olmalıdır. öyle bir zamandır. Renklerin hürlüğüne seslerin çoklu ahengine, sevginin yuvalarda ifadelerine suların hür coşkusuna, verimlerin tohum filizlerine serbestlik ifadesinin anlaşıldığı andır. Mekân ise; Mem û Zin diriliş destanında seçilen mekan ve Botan’dır.
Xanî tasarısını düşünüp yazıp eserini neden Beyazıt’ta sergilemedi? Orada da saray vardı. Tüm Osmanlı mekânının Kürt Beyliklerinin sahip oldukları saraylardan daha muhteşem İshakpaşa sarayı yapılıyordu halde cevabı onun tasarımında bulmalıyız.
Mem û Zin’de belirttiği Kürt coğrafyasının kuzeybatı sınırı Kura nehri, Ceyhan(Ceyhun) ve şatülarap yani Fırat ve Dicle’nin birleştiği yeri yazmıştır. Burayı Kürt bedellenin yürek yeri seçmiştir. Onun Mem û Zin tasarıma aşk ortamlı, bilim unsurudur. Aşkının kapladığı alanın kısa ifadesi duygularıdır. Duygunun hürleşmesi yani içgüdü veya nefislerin istenen vuslatın güzergâhında olgunlaşmasıdır. Kavuşmanın tatlı macerasından ziyade kavuşma ifadesinin insanca anlam kazanmasıdır. Halkı tasarımında beden olarak tasarlayan Xanî Kürt halk bedeninin yüreğinin çarpan kafesinin yeri Cizîra Botan’dır. Orada aşkın fermanı benzeri hürlük fermanın hedeflenme tiyatrosunu, Kürt halkına gösterme kurgusu yapmıştır . Özgürlük hedefi için Memo çokça çileler çekecektir. Her türlü karşılıksız cefaya katlanmasını öğrenecektir. Sonuç ta diyebilir ki, aşkın mekânının doğuş ve beslenme mekânı yürektir. Bunun gibi Mem û Zin Tasarımının Kürt Halk Yürek Mekânı Cizîra Botan’dır.
İnsan boyutunda ise, telmih yoluyla düşündüğü ULUS-DEVLET tasarımının temel taşları olan iki erkek 2 kadından oluşan 4 unsurunun Cizîra Botan mekânında tanışmasını sağlıyor. XanÎ bu 4 unsuru ayrı ayrı şifrelendirmiştir. Bu 4 unsur kimdir Otorite olan Tacdin, Halk ve demokrasi olan Mem, Özgürlük olan Zin, adalet olan Siti.
Newroz gecesinde gece ve gündüz eşittir. İşte sahneye sürülen 2 erkek ve 2 kız tıpkı gece ve gündüz gibi eşittir. Eşitlik adalettir. Adalet hukukun anasıdır. Hürriyettir.
Xanî’nin isteğide adalet eşitlik, sanat ,aşk ,barış, sevgi ve şefkattir.
Yeni günde Karanlık tarih sona erecek hakların ümit ışığıdır. Bu değerlerin hazinesi günlerin sultanı özgürlüğün simgesi Newroz’dur.
Xanî diyor k; Her olayın her zaman bir uygun başlangıcı vardır. Özgürleşmenin, mutluluğun aydınlanmanın sevdalısı olmanın bayramını kuralım. Bu zaman(yeni gün) Newroz bayramı olsun!
Evet, newroz ateşini hep yakalım. Coğrafyamızın biriken kirliliğini o ateşin hikmetinde temizleyelim. Barış, hoşgörü, adalet, eşitlik güzellik şefkatin adı olsun. Newrozu newroz olarak kabul eden herkesin newrozu kutlu olsun!
